CHUYỆN CON ĐƯỜNGCÁT

[haquangto]

CHUYỆN CON ĐƯỜNG CÁT
(Tiền thân Vaṇṇupatha)

Không thoái chí, đào sâu con đường cát…

Đức Thế Tôn kể câu chuyện này trong khi Ngài trú tại thành Xá-vệ (Sāvatthi).

Câu chuyện này kể về ai?

Câu chuyện này kể về một thầy Tỳ-kheo thối chí.

Chuyện kể rằng, trong khi đức Phật đang sống tại thành Xá-vệ, có một thiện nam thuộc gia đình quý tộc sống ở thành Xá-vệ đã đến tinh xá Kỳ Viên để nghe đức Thế Tôn thuyết giảng. Sau khi nhận thấy rằng chính các dục gây ra khổ đau, vị này đã phát tâm xuất gia. Sau năm năm sống đời xuất gia, khi đã học xong hai điển mục thiết yếu và tu tập những pháp môn thiền quán, thầy nhận lấy nơi đức Thế Tôn một đề tài Thiền quán thích hợp với bản thân mình rồi đi vào một khu rừng và trải qua kỳ an cư mùa mưa ở đó. Mặc dù nỗ lực hết mình trong suốt ba tháng, nhưng thầy không thể hiển bày được một chút Tuệ quán nào. Vì thế thầy nghĩ: “đức Thế Tôn nói có bốn hạng người, ta chắc chắn thuộc hạng người thấp kém nhất. Ta nghĩ rằng, trong kiếp này không có Đạo hay Quả nào dành cho ta. Vậy ta sống ở rừng làm gì nữa? Ta sẽ trở lại sống với đức Thế Tôn, chiêm ngưỡng vẻ đẹp sáng ngời của thân Phật và lắng nghe pháp ngữ cam lồ của Ngài.”

Nghĩ thế, thầy đã quay trở lại tinh xá Kỳ Viên. Bấy giờ, các pháp hữu của thầy nói:

– Pháp hữu, chính thầy nhận được đề tài thiền quán từ nơi đức Thế Tôn và đã ra đi sống đời độc cư của một Sa-môn. Vậy sao thầy lại có mặt nơi đây, vui thích sống với hội chúng? Có thể nào thầy đã đạt được sở nguyện tối hậu của một Tỳ-kheo, và rằng thầy sẽ không bao giờ biết đến tái sinh nữa?

– Thưa các pháp hữu, tôi không đạt được Đạo cũng không đạt được Quả, cảm thấy mình không có khả năng nên thối thất và quay trở lại đây.

– Pháp hữu, thầy đã hành động sai trái, đã thể hiện một tâm tính bạc nhược khi đã phát nguyện đi theo giáo pháp của bậc Đạo sư hùng lực. Hãy đi với chúng tôi, chúng tôi sẽ đưa thầy đến bạch với đức Thế Tôn.

Nói vậy xong, họ đưa thầy này đến gặp đức Thế Tôn. Khi đức Thế Tôn biết họ đến, Ngài nói:

– Này các Tỳ-kheo, các thầy đã đưa Tỳ-kheo này đến đây trong khi thầy này không muốn. Thầy này đã làm gì?

– Bạch đức Thế Tôn, sau khi đã phát nguyện đi theo giáo pháp chân thực tuyệt đối, thầy Tỳ-kheo nay đã thối thất, từ bỏ đời sống độc cư của một Sa môn và quay trở lại đây.

Nghe thế, đức Thế Tôn nói với thầy này:

– Này Tỳ-kheo, như họ nói đấy, có thực là thầy đã thối chí không?

– Bạch Thế Tôn, thực đúng như vậy.

– Này Tỳ-kheo, tại sao như vậy khi chính thầy đã phát nguyện đi theo giáo pháp này? Tại sao thầy không thể hiện được một người ít muốn, biết đủ, độc cư và kiên định, mà tự biểu hiện một người thiếu hẳn chí nguyện như vậy? Không phải vào đời quá khứ chính thầy là người đã từng tinh tấn, kiên định sao? Không phải chỉ một mình thầy, nhờ kiên gan bền chí mà khi ở trong sa mạc đã khiến cho người và bò của một đoàn lữ hành năm trăm cỗ xe kiếm được nước và được vui sướng sao? Bây giờ tại sao thầy lại thối chí?

Nghe những lời như vậy, thầy Tỳ-kheo này cảm thấy được khích lệ sách tấn. Còn các Tỳ-kheo khi nghe nói vậy đã thỉnh cầu đức Thế Tôn:

– Bạch Thế Tôn, hiện giờ thầy Tỳ-kheo này từ bỏ tinh tấn thì chúng con biết rõ. Nhưng chúng con không biết được tại sao, chỉ bằng sự kiên gan bền chí của một người này mà người và bò đã kiếm được nước uống ở trong sa mạc và được an lạc. Chỉ Thế Tôn là bậc toàn trí biết được việc này. Xin hãy kể cho chúng con việc đó.

– Này các Tỳ-kheo, hãy lắng nghe. Đức Thế Tôn nói.

Sau khi gợi sự chú tâm của các Tỳ-kheo, đức Thế Tôn trình bày rõ ràng câu chuyện quá khứ mà do vì tái sanh họ không thể nhận biết được.

* * *

Thuở xưa, khi Phạm Dự (Brahmadatta) là vua của kinh thành Ba-la-nại (Benares) thuộc vương quốc Ca-thi (Kāsi), Bồ-tát thọ sanh vào trong một gia đình thương nhân. Khi đến tuổi trưởng thành, cùng với năm trăm cỗ xe, Ngài thường đi buôn bán khắp nơi. Một lần nọ, Ngài băng qua một sa mạc rộng sáu mươi dặm. Cát của sa mạc rất mịn, nắm vào là tuột khỏi tay. Khi mặt trời mọc, cát trở nên nóng như một cái giường than hồng và không một ai có thể đi được trên đó. Do đó, những người vượt qua sa mạc thường mang củi, nước, dầu, gạo…theo trên xe, và chỉ đi vào ban đêm. Vào lúc bình minh, họ thường sắp những cỗ xe lại thành một vòng tròn để tạo thành một trại phòng ngự, và căng một tấm vải bạt rộng ở bên trên. Rồi sau bữa ăn sớm, họ thường ngồi suốt ngày trong bống râm. Đến khi mặt trời lặn, họ dùng buổi tối. Rồi đến lúc cát đã nguội, họ thắng ách xe và lại tiếp tục hành trình. Đi trên sa mạc này thì giống như đi trên biển cả vậy. Người được gọi là “người dẫn đường sa mạc” phải dẫn dắt đoàn người đi qua sa mạc bằng việc chiêm tinh của mình. Và đây là phương cách mà bấy giờ Bồ-tát đang sử dụng để đi qua sa mạc đó.

Khi đoạn đường phía trước chỉ còn khoảng bảy dặm nữa, Bồ-tát nghĩ: “Tối hôm nay chúng ta sẽ ra khỏi sa mạc này.” Vì thế, sau khi cho đoàn người ăn tối xong, Bồ-tát bảo vứt bỏ hết củi, nước, rồi thắng xe và lên đường. Người dẫn đường ngồi trên một chiếc ghế ở cỗ xe đi đầu để chiêm tinh và bằng cách đó định hướng đi. Nhưng do quá lâu không ngủ nên Ngài bị kiệt sức và vì thế đã ngủ thiếp đi, với hậu quả mà Ngài không để ý đến là đàn bò đã quay đầu và đang đi trở lại con đường cũ. Đàn bò cứ đi suốt cả đêm như vậy, cho đến khi rạng đông, người dẫn đường thức dậy, chiêm tinh và hét lớn:

– Hãy quay các cỗ xe trở lại gấp! Hãy quay các cỗ xe trở lại gấp!

Nhưng khi đoàn xe quay trở lại và xếp thành hàng thì trời bắt đầu rạng sáng. Đoàn người kêu lên:

– Đây chính là nơi chúng ta đã cắm trại ngày hôm qua. Chúng ta đã bỏ hết củi và nước. Chúng ta nguy khốn đến nơi rồi.

Nói vậy xong, họ tháo ách xe, xếp thành một vòng tròn và căng một tấm bạt ở phía trên, sau đó mọi người tự nằm xuống dưới xe của mình và cảm thấy vô cùng tuyệt vọng. Bồ-tát nghĩ: “Nếu ta thoái chí chịu thua thì mọi người sẽ bị chết.” Vì thế khi trời còn sớm và mát, Bồ-tát đi lui đi tới tìm cách, mãi cho đến khi gặp được một lùm cỏ kusa. Ngài nghĩ, “Chắc ở dưới này có nước nên loại cỏ này mời mọc được” Vì thế, Ngài bảo đem đến một cái xẻng và cho đào một cái hố ngay tại chỗ đó. Họ đào sâu xuống sáu mươi khuỷu tay, cho đến khi xẻng đụng phải một tảng đá. Khi ấy mọi người trở nên thối chí và không đào nữa. Nhưng Bồ-tát nghĩ rằng dưới tảng đá đó chắc chắn có nước nên Ngài nhảy vào trong hố và đứng trên tảng đá. Cúi người xuống, áp tai vào tảng đá, Bồ-tát nghe thấy tiếng nước đang chảy bên dưới. Ngài leo lên và nói với một chàng trai hầu việc:

– Này con, nếu con thoái chí thì tất cả chúng ta sẽ bị nguy hại. Con hãy cố gắng và can đảm lên. Hãy cầm lấy cái búa tạ bằng sắt này, nhảy vào hố và đập vỡ tảng đá đó ra.

Vâng theo lời chủ, chàng trai trèo xuống hố và đập vỡ tảng đá, trong khi tất cả những người khác đều chán nãn thối thất. Tảng đá chặn dòng nước vỡ nát ra và rơi sụp xuống. Dòng nước phun thẳng lên cao bằng cây cọ dừa. Đoàn người uống nước và tắm rửa, rồi sau đó chẻ những trục xe, ách xe và những thiết bị dư thừa khác để nấu cơm. Rồi khi ăn xong, họ cho đàn bò ăn. Đến lúc mặt trời lặn, họ cắm một cây cờ bên bờ giếng và đi đến nơi đã định. Ở đấy, họ đổi hàng hóa của mình để lấy những mặt hàng có giá trị gấp hai, gấp bốn lần, và sau đó quay trở lại nhà. Ở đấy, họ sống hết tuổi thọ và đến khi mạng chung đã tái sanh theo hành nghiệp của mình. Còn Bồ-tát, sau khi trải qua một đời bố thí và thực hành các thiện nghiệp, đến khi mạng chung cũng đã thọ sanh theo hành nghiệp của mình.

* * *

Thuyết xong pháp thoại này, đức Phật Chánh Đẳng Giác, bậc Toàn Trí đã đọc lên bài kệ:

Không thoái chí, đào sâu con đường cát

Cho đến khi tìm thấy nước trên đường.

Cũng như thế Tỳ-kheo nên bền chí

Tìm tịnh tâm, không thoái chí chán chường.

Kết thúc pháp thoại này, đức Thế Tôn tuyên thuyết Tứ Thánh đế. Kết thúc thời pháp, thầy Tỳ-kheo thối thất tinh tấn đắc được Thánh quả A-la-hán.

Sau khi kể xong hai câu chuyện và nói lên mối liên hệ của chúng, đức Thế Tôn nhận diện Tiền thân:

– Vào thuở đó, Tỳ-kheo thối thất ý chí này là chàng trai giúp việc, người kiên nhẫn đập vỡ tảng đá và lấy nước cho mọi người dùng; đệ tử của ta là đoàn người lái buôn còn lại, còn ta chính là người trưởng đoàn.